Η Συμβουλευτική μέσα από το έργο και την διδασκαλία του Αγίου Γέροντος Πορφυρίου του Νέου Καυσοκαλυβήτου.

Η Συμβουλευτική μέσα από το έργο και την διδασκαλία του Αγίου Γέροντος Πορφυρίου του Νέου Καυσοκαλυβήτου.

Αρχιμ.Νεκτάριος (Ανδρέας)Μητρόπουλος

Ηγούμενος Ιεράς Μονής Σπηλιάς Αγράφων

Υπ.Δρ Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

5o Πανελλήνιο Συνέδριο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας,6-9/11/14 ,Πάτρα 

Στην σύγχρονη εποχή στην οποία ζούμε, κατά τακτά διαστήματα υπήρξαν μορφές ανθρώπων, που μέσα από την ιδιότητα που έφεραν χρησιμοποίησαν την συμβουλευτική για να μπορέσουν να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που απασχολούσαν τους ανθρώπους. Στο πλαίσιο της χρήσης της συμβουλευτικής, μέσα από την ορθόδοξη χριστιανική διακονία, θα αναφερθούμε στο πρόσωπο ενός μεγάλου Γέροντα της εποχής μας, του Οσίου Πορφυρίου του Νέου του Καυσοκαλυβήτου.

Ο Όσιος Πορφύριος γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1906 στο χωριό Αγ. Ιωάννης Καρυστίας Ευβοίας από γονείς πτωχούς αλλά ευσεβείς γεωργούς. Μέλος πενταμελούς οικογένειας, από μικρός 8 ετών αναγκάζεται να εργασθεί σε ανθρακωρυχείο και στη συνέχεια σε παντοπωλείο στην Χαλκίδα και στον Πειραιά. Ο Γέροντας ως παιδί είχε έντονη πρόωρη ανάπτυξη. Ήταν σοβαρός, εργατικός, επιμελής και έδειχνε πολύ μεγαλύτερος από την χρονολογική του ηλικία. Διαβάζοντας το βίο του Αγίου Ιωάννου του Καλυβήτου αισθάνθηκε την ανάγκη να τον μιμηθεί. Μεταξύ της ηλικίας των 12 με 14 ετών ξεκινά με σταθερή απόφαση να μπει στο Άγιο Όρος. Γνωρίζει τον Γέροντα του Ιερομόναχο Παντελεήμονα και μένει μαζί του στο Άγιο Όρος, στην Καλύβη του Αγίου Γεωργίου στα Καυσοκαλύβια. Κάνοντας αδιάκριτα και με χαρά υπακοή προς όλους στην Καλύβη, επιδίδεται σε άσκηση με ζήλο, τόσο σωματική όσο και ψυχική. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε αλλά σύντομα μετά την είσοδό του στο Άγιο Όρος, κείρεται μοναχός με το όνομα Νικήτας. Τον επισκέπτεται η Χάρις του Θεού, αλλοιώνοντας ολόκληρη την ύπαρξή του και χαρίζοντάς του το προορατικό και το διορατικό χάρισμα, την επικοινωνία του με την φύση και τα άλογα όντα, καθώς και την διερευνητικότητα στον νου και στην ψυχή του ανθρώπου, γνωρίζοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ποτέ όμως δεν διανοήθηκε να χρησιμοποιήσει τα χαρίσματά του αυτά προς όφελος δικό του, παρά μόνο για τη δόξα του Θεού.  Η ζωή μέσα στη χαρά του Θεού είναι άγνωστο μυστήριο για εμάς. Αυτά ο Γέροντας τα τόνιζε πάντοτε σε όλους όσους απέδιδαν τις ικανότητές του σε άλλα αίτια, εκτός από τη χάρη του Θεού. Έλεγε επιγραμματικά: «Δεν είναι επιστήμη, δεν είναι τέχνη, είναι η Χάρις του Θεού».

Μια βαριά ασθένεια τον οδηγεί εκτός του Αγίου Όρους. Χειροτονείται ιερεύς και πνευματικός και παίρνει το όνομα Πορφύριος. Αναλαμβάνει αρχικά στην Εύβοια και μετέπειτα στην «έρημο της Ομόνοιας» τη διακονία του λαού του Θεού. Από τις 12 Οκτωβρίου του 1940 τοποθετείται εφημέριος του Αγίου Γερασίμου της Πολυκλινικής Αθηνών στην Ομόνοια, θέση που ζήτησε ο ίδιος για να είναι κοντά στις δυσκολότερες στιγμές της ζωής του ανθρώπου, όπου ο πόνος, η νόσος και ο επικείμενος θάνατος αποδεικνύουν άχρηστες όλες τις άλλες ελπίδες, εκτός της ελπίδας του Χριστού.

Υπηρέτησε 33 χρόνια εκτελώντας τα λειτουργικά του καθήκοντα με ζήλο, εξομολογώντας, νουθετώντας και θεραπεύοντας τις ψυχικές και πολλάκις τις σωματικές αρρώστιες των ασθενών. Ασκούσε και το έργο του πνευματικού για όλους όσους πήγαιναν σε αυτόν.

Το 1973 αποχωρεί από την Πολυκλινική Αθηνών και περιορίζεται στον Άγιο Νικόλαο Καλλισίων και μετέπειτα στο ησυχαστήριό του στο Μήλεσι, λόγω των πολλών ασθενειών που είχε. Δεν τον εμπόδιζαν όμως να συνεχίζει τη διακονία του λαού του Θεού. Προσπαθούσε πάντοτε βιωματικά και με παραδείγματα να συμβουλεύει τους ανθρώπους και να δίνει λύσεις στα προβλήματά τους. Άφησε μεγάλο πνευματικό έργο και παρακαταθήκη στην εκκλησία. Κοιμήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1991 στο κελί του στα Καυσοκαλύβια στο Άγιο Όρος.

Στην αγιοκατάταξη του Γέροντος Πορφυρίου προχώρησε η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικομενικού Πατριαρχείου υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, κατά τη συνεδρίαση της 27^ης Νοεμβρίου 2013. Η μνήμη του εορτάζεται στις 2 Δεκεμβρίου.

Ο Άγιος μέσα από την επαφή του με τον άνθρωπο ήρθε αντιμέτωπος με προβλήματα της καθημερινότητάς του. Αυτά τα θεράπευε με βασικό γνώμονα και αρχή την πρώτη αρετή των αρετών, την αγάπη. Την αγάπη για τον Χριστό και τον συνάνθρωπο. Τόνιζε πάντα την αγάπη που έχει ο Χριστός για τον κάθε άνθρωπο και πως μέσα από αυτήν θέλει να τον σώσει. Αυτή η αγάπη οδηγούσε τον Άγιο να τους δέχεται όλους και να μιλά μαζί τους.

Το δεύτερο που χρησιμοποιούσε ο Άγιος ήταν η επιείκεια και συχνά έφερνε το εξής παράδειγμα: «Αν χρειαστεί να πείτε σε κάποιον ότι ψεύδεται, μην του πείτε ότι λέει ψέματα, διότι είναι φυσικό να πληγωθεί και να αντιδράσει. Πέστε του ότι δεν τα λέει με ακρίβεια»[1]. Η καλοσύνη ήταν αυτή που τον διέκρινε καθώς και η απροσωποληψία. Πολλοί ήταν εκείνοι που τον χαροποιούσαν και τον ανέπαυαν και άλλοι που τον κούραζαν και τον στενοχωρούσαν, ποτέ όμως δεν διέκρινε τους μεν από τους δε και δεχόταν τους ανθρώπους όπως ήταν. Ήταν δίκαιος και τους αγαπούσε εξίσου όλους, πολύ περισσότερο εκείνους που τον κούραζαν γιατί είχαν περισσότερο ανάγκη.[2] Η ανιδιοτέλεια που τον χαρακτήριζε, φαίνεται μέσα από το διορατικό και προορατικό του χάρισμα, το οποίο δεν χρησιμοποιούσε ούτε για να εντυπωσιάσει, ούτε για δόξα, , πλούτο, αλλά προς πνευματική ωφέλεια ανθρώπων και «εις δόξαν Θεού». Η όλη διδασκαλία του ήταν γύρω από την εκκλησιολογία της ορθοδόξου εκκλησίας. Δεν διανοείτο να υπάρχει και να γίνεται το οτιδήποτε εκτός εκκλησίας.

Λόγω της θέσεώς του στην Πολυκλινική Αθηνών, ασχολήθηκε ο ίδιος προσωπικά με την μελέτη ιατρικών βιβλίων, για να μπορεί να γνωρίζει τις ασθένειες και να βοηθά όσους τον προσέγγιζαν. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις, όπου οι γιατροί της πολυκλινικής τον καλούσαν για να ακούσουν την άποψή του για διάφορα ιατρικά θέματα. Δεν παρέκαμπτε την ιατρική επιστήμη, αντιθέτως την σεβόταν και την ενίσχυε. Έδινε βάρος περισσότερο στην ασθένεια της ψυχής, που ήταν η αιτία για την ασθένεια του σώματος, και  προέτρεπε όλους να μετέχουν των μυστηρίων της εκκλησίας, να εξομολογούνται, να κοινωνούν, για να λαμβάνουν ενίσχυση αλλά και θεραπεία στην ασθένειά τους.

Ο Άγιος ασχολήθηκε και με θέματα που αφορούσαν τον άνθρωπο γενικότερα. Μέσα από το μυστήριο της εξομολογήσεως, για το οποίο ο ίδιος έλεγε ότι είναι η αγάπη που φανερώνει ο Θεός στον άνθρωπο, προσέγγιζε τους ανθρώπους βασισμένος πάντα στην αρχή της εξατομικεύσεως. Ο κάθε άνθρωπος, τον οποίον προσέγγιζε, ήταν για τον Άγιο μια μοναδική και ανεπανάληπτη προσωπικότητα, απείρου αξίας.[3] Με  την απλότητα η οποία τον διέκρινε και με την καταδεκτικότητα την οποία είχε, δημιουργούσε στον κάθε άνθρωπο κλίμα ανέσεως και εμπιστοσύνης, που είναι απαραίτητο για την τέλεση του μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως. Άκουγε προσεκτικά τους ανθρώπους γιατί είχε το χάρισμα της ποιμαντικής ακροάσεως  και μετά μιλούσε. Ο λόγος του ήταν πάντα λιτός, επιγραμματικός και εξατομικευμένος. Αναζητούσε μέσα από τους κανόνες και της αρχές της Πίστεως την αιτία του προβλήματος ή της αμαρτίας, η οποία πολλές φορές δεν ήταν αυτή που έλεγαν οι εξομολογούμενοι. Πάρα πολύ συχνά ονομάτιζε ως ρίζα των διαφόρων προβλημάτων, τον εγωισμό του ανθρώπου.

Στα επαγγελματικά θέματα συμβούλευε τον καθέναν ανάλογα με το επάγγελμα που έκανε ή ακόμα κατεύθυνε σε επαγγέλματα ανθρώπους, που μέσα από το χάρισμα που είχε έβλεπε ότι εκεί θα αποδώσουν. Ήταν αντίθετος στην ραθυμία και στην τεμπελιά και μάλιστα έλεγε ότι η αρετή δεν κερδίζεται με ξάπλα στο κρεβάτι. [4] Παράδειγμα ο ίδιος εργατικότητας και άσκησης με πολλά οφέλη πνευματικά. Πίστευε ότι η αργία οδηγεί στην ακηδία και αυτήν σε πολλές ασθένειες ψυχικές και σωματικές. Συνιστούσε την εργασιοθεραπεία, ιδιαίτερα σε όσους είχαν αποδιοργανωθεί και απελπιστεί.[5]

Στις σχέσεις των δύο φύλλων κρατούσε τη θέση του Ευαγγελίου, δεν ήταν απόλυτος και αυστηρός αλλά ούτε φειδωλός. Διατηρούσε την βασιλική οδό. Ο έρωτας δοσμένος από τον Θεό στους ανθρώπους είναι εκείνος ο οποίος θα τους οδηγήσει στη σωτηρία, μέσα πάντα από την εκκλησία. Θα τους ενώσει και θα τους οδηγήσει στο Θεό. Αν και ιερομόναχος τοποθετούσε το γάμο ισάξιο με τη μοναχική ζωή. Ακολουθώντας το ευαγγελικό «έκαστος εφ’ ω ετάχθη», συμβούλευε τους ανθρώπους να ακολουθήσουν έναν από τους δύο δρόμους, οι οποίοι οδηγούν στη σωτηρία. Σημαντικός ήταν ο τρόπος ο οποίος συμβούλευε τους γονείς για την ανατροφή των παιδιών. Πρώτα ξεκινούσε από τη σχέση των γονέων μεταξύ τους. Αυτή η σχέση θα πρέπει να είναι αγαπητική και σύμφωνη με το θέλημα του Θεού. Μια σχέση αγιότητος μεταξύ των συζύγων. Θεωρούσε ανεπίτρεπτη ο Άγιος τη διαμάχη των γονέων μπροστά στα παιδιά, ακόμα κι όταν αυτά ήταν στην κοιλιά της μητέρας τους. Στα διάφορα περιστατικά που αναφέρονται, ο Άγιος επικέντρωνε την αιτία της συμπεριφοράς των παιδιών στην διαμάχη μεταξύ των γονέων από την ώρα της σύλληψης έως και την εφηβεία. Κάποιοι γονείς ρωτούσαν τον Άγιο πώς να διορθώσουν τον χαρακτήρα των παιδιών τους. Και εκείνος τους μιλούσε για το πώς θα διορθώσουν τον δικό τους χαρακτήρα με σκοπό και επέκταση να διορθωθούν τα παιδιά. Στη σχέση γονέων – παιδιών ο Άγιος συμβούλευε να εφαρμόζεται η αγάπη. Ο γονιός θα πρέπει να αντιμετωπίζει κάθε έκφραση του παιδιού του με αγάπη, κατανόηση, σιωπή και προσευχή Δεν ήταν λίγες οι φορές που συμβούλευε τους γονείς για το παιδί που έφυγε απ’ το σπίτι να το δεχτούν πίσω με χαρά και ετοιμασίες, όπως στην παραβολή του Ασώτου δέχεται ο πατέρας τον γιό. Όταν οι γονείς αντιδρούσαν στις συμβουλές του Αγίου λέγοντας ότι δεν πρόκειται να διορθωθούν τα παιδιά, εκείνος συμβούλευε να τις εφαρμόσουν και να κουβεντιάσουν μαζί του το αποτέλεσμα, το οποίο, με το χάρισμα που είχε ο Άγιος γνώριζε ότι θα ήταν θετικό. Έλεγε ότι τα παιδιά δεν πρέπει να τα μαλώνουμε και να τα κατηγορούμε, αλλά μέσα από το παράδειγμα και την προσευχή να αφήνουμε τον Θεό να δρα και την συνείδηση να ελέγχει. «Μόνο έτσι μπορεί ο άνθρωπος να σωθεί: όταν μετανοεί, επειδή τον κατηγορεί όχι ο άλλος απέξω, αλλά η συνείδησή του από μέσα».[6]

Σε άλλο σημείο έλεγε ότι οι γονείς που έχουν ψυχικά δύσκολα και κακότροπα παιδιά να μην τα βάζουν μαζί τους αλλά με αυτόν που βρίσκεται πίσω από τα παιδιά τους, τον δαίμονα. Τον δαίμονα δεν μπορούμε να τον πολεμήσουμε, παρά μόνο με θετική σκέψη και θετικό συναίσθημα μπορούμε όταν γινόμαστε άγιοι.[7] Η λακωνική αυτή συμβουλή θα μπορούσε να βοηθήσει αποτελεσματικά, γονείς, παιδαγωγούς, γιατρούς και όσους ασχολούνται ειδικά με τα παιδιά και ειδικότερα με τον άνθρωπο.

Το θέμα του θανάτου και του πένθους ο Άγιος το αντιμετώπιζε με μεγάλη απλότητα. Σε κάθε περίπτωση ανέφερε τον ορισμό του θανάτου, που δεν ήταν άλλος από την απλή μετάβαση της εδώ στην εκεί ζωή. Μια πόρτα η οποία ενώνει την ζωή με την Ζωή. Έλεγε πως αν εδώ ζεις με τον Χριστό, με τον θάνατο πηγαίνεις στον Χριστό και συνεχίζεις να ζεις μαζί του. Η αγωνία που τον διέκρινε ήταν η πνευματική ζωή του ανθρώπου. Έλεγε σε όλους να προσεύχονται για τις ψυχές, να κάνουν ελεημοσύνη και να κοινωνούν μετέχοντας ενεργά στη θεία λειτουργία, κατά την οποία είναι συγκεντρωμένη σύμπασα η εκκλησία. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να απαλύνει το πένθος αλλά και να λυθεί ένα άγνωστο για τον άνθρωπο ερώτημα, τι υπάρχει μετά τον θάνατο. Στις ψυχικές ασθένειες και στις νευρασθένειες, εξέταζε την προέλευσή τους και σε κάθε περίσταση με μεγάλη διάκριση και προσευχή εφάρμοζε διάφορους τρόπους θεραπείας. Προέτρεπε την ενασχόληση με την φύση, την εκδίωξη αρνητικών σκέψεων και την τοποθέτηση στη θέση τους θυμήσεως ευχάριστων γεγονότων. [8] Εφιστούσε την προσοχή στους ανθρώπους που ερχόντουσαν σε επαφή με τους ψυχικά ασθενείς. Οι ψυχικές ασθένειες είναι εύκολο να θεραπευτούν με τον τρόπο που διδάσκει ο Χριστός και η πίστη μας. «Μέσα στην Αγία Γραφή είναι όλα γραμμένα, αλλά δεν τα καταλαβαίνουμε. Πρέπει να μάθουμε να καταλαβαίνουμε την Αγία Γραφή. Οι ψυχικές ασθένειες θεραπεύονται με το θρησκευτικό συναίσθημα». [9]

Μέχρι τώρα στην εισήγησή μας μπορέσαμε να εκθέσουμε μερικές από τις θέσεις του Αγίου πάνω στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος. Έχουμε πάντως συνείδηση ότι δεν εξαντλήσαμε την πηγή μας σε όλη της την έκταση. Ο χρόνος άλλωστε μας επιτρέπει να ασχοληθούμε επιγραμματικά. Αναφέραμε τα κυριότερα θέματα που ασχολήθηκε ο Άγιος.

Σε όλες τις λύσεις των προβλημάτων ο Άγιος κινούταν με γνώμονα τον Χριστό και την αρετή που πηγάζει από αυτόν  την αγάπη, δημιουργώντας μια γνησιότητα και αυθεντικότητα στην επικοινωνία με τους ανθρώπους. Στη συμβουλευτική διαδικασία η σχέση συμβουλευτικού ψυχολόγου με τον συμβουλευόμενο  πρέπει να είναι γνήσια και αυθεντική με σκοπό ο συμβουλευόμενος να ανταποκρίνεται με πλήρη συμμετοχή στην συμβουλευτική διαδικασία (Boy and Pine 1982, σ3.)[10] Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος δεν κρίνει ποτέ παρά μόνο διαπιστώνει, αγαπά και καταλαβαίνει .Δεν βλέπει την πράξη αυτή καθ αυτή παρά μόνο για να την διορθώσει αν είναι κακή. Επίσης να δώσει μια ασφάλεια στον συμβουλευόμενο για πίστη –αυτοπεποίθηση και ατράνταχτη αυτοεκτίμηση. Κοιτάζει με το ίδιο μάτι όλες τις ανθρώπινες πράξεις ,τίποτα δεν του προκαλεί έκπληξη ,τίποτα δεν του φέρνει αηδία . μιλάει στον καθένα την γλώσσα του και δεν ξεχνάει ποτέ την τρομερή δύναμη των λέξεων .

Την ασθένεια την αντιμετωπίζει με θεραπεία πρώτα της ψυχής με την προσευχή και την εμπιστοσύνη στο Θεό και μετά με την μετοχή στην Θεία Ευχαριστία για την θεραπεία του σώματος. Συνιστά την υπακοή στην ιατρική και στους γιατρούς. Μέσα από το αγιογραφικό «η δύναμις μου εν ασθενεία τελειούται..» ανέπτυσσε την ελπίδα της υπάρξεως του θεού κοντά στον ασθενή με σκοπό την  θεραπεία του. Η συμβουλευτική προτάσσει την δημιουργία μιας σχέσεως εμπιστοσύνης μεταξύ συμβουλευτικού ψυχολόγου –συμβουλευόμενου για να γίνονται αποδεκτά από τον δεύτερο τα  λεγόμενα του πρώτου και απαιτεί από τον συμβουλευτικό ψυχολόγο να είναι άρτια ενημερωμένος για την ασθένεια και να γίνεται ο δίαυλος επικοινωνίας του συμβουλευόμενου με τους συγγενείς και το ιατρικό προσωπικό.( (Miller & Bor, 1991)

Για την οικογένεια και την ανατροφή των παιδιών ασχολείται επισταμένως σε όλη την διδασκαλία του . Ένας από τους δυο δρόμους που οδηγούν στην σωτηρία είναι ο γάμος και η οικογένεια. Αναφέρεται στην εναρμονισμένη απόλυτα σχέση των γονέων μεταξύ τους ,μια σχέση αγιότητας και στην σχέση γονέων –παιδιών μια απόλυτα αγαπητική σχέση. Την λύση των προβλημάτων την αναζητά στο ζευγάρι και έπειτα στα παιδιά .Προτείνει την υπομονή, την αγάπη,  και την προσευχή. Η συμβουλευτική  αναφέρει: Το βασικό ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα της οικογένειας, κατά την συστημική προσέγγιση, δεν είναι απλά μια ομάδα ανθρώπων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Είναι μια σύνθετη ολότητα με δικής της δομή, κανόνες και στόχους, στην οποία οι αλληλεπιδράσεις των μελών είναι εξίσου - αν όχι περισσότερο- σημαντικές από τα δρώντα μέλη. Γι’ αυτόν το λόγο, είναι άσκοπη και αδύνατη η κατανόηση της συμπεριφοράς ενός μέλους της οικογένειας, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά των άλλων μελών. Με άλλα λόγια, αντικείμενο και στόχος της θεραπευτικής παρέμβασης στην  οικογενειακή συμβουλευτική δεν είναι πλέον το μεμονωμένο άτομο, αλλά το σύστημα των σχέσεων στο οποίο ανήκει το άτομο. (Boscolo et al., 1987, Bowen, 1978).[11]

Για το μυστήριο του θανάτου ο Άγιος μιλά με πολύ απλότητα. Μιλά για μια μετάβαση σε μια άλλη πραγματικότητα ,μια μετάβαση εκ του Χριστού εν Χριστώ και στο Χριστό. Προτείνει την πνευματική ετοιμασία της ψυχής  και συμβουλεύει να κάνουν ελεημοσύνη για την σωτηρία της ψυχής .Να είναι ενεργά μέλη της  Εκκλησίας με σκοπό την καλύτερη διαχείριση του πένθους . Η συμβουλευτική ορίζει ότι ο συμβουλευόμενος θα πρέπει να περάσει όλες τις φάσεις του πένθους. Ο  συμβουλευτικός ψυχολόγος θα πρέπει να διαχειριστεί το γεγονός του θανάτου, χωρίς να αντικρούει τις θέσεις του συμβουλευομένου,  με κατανόηση και διάκριση.

Εν κατακλείδι  μπορούμε να πούμε ότι οι λύσεις που χρησιμοποιεί ο Άγιος  στα διάφορα προβλήματα που έχουν οι άνθρωποι μπορούν να εφαρμοστούν από την συμβουλευτική ψυχολογία και   ειδικότερα από την ποιμαντική συμβουλευτική σήμερα. Μέσα από την διδασκαλία του Αγίου Πορφυρίου, του Γέροντος Παϊσίου και άλλων σύγχρονων εκκλησιαστικών μορφών που ασχολήθηκαν με την ποιμαντική συμβουλευτική παρατηρούμε την δημιουργία μιας διαφορετικής προσέγγισης της συμβουλευτικής ψυχολογίας από την Ορθόδοξη Θεολογία.

“ Ο Χριστός είναι ο Παράδεισος. Ο Παράδεισος αρχίζει από δώ.” “Η ζωή με τον Χριστό είναι διαφορετική από των άλλων ανθρώπων. Είναι χαρά, είναι φώς, είναι αγαλλίαση, είναι ανάταση”. [12]

Ευχαριστώ.-

---

[1] Πορφυρίου (Γέροντος) ,Ανθολόγιο Συμβουλών, εκδ. Ι.Ησυχ.Μεταμόρφωση  Σωτήρος, Μήλεσι 2003,σ.53.

[2] Ό.π.,σ.59.

[3] ‘Ο,π. σ.173.

[4] Ό,π. σ.185.

[5] Ό,π .σ.187.

[6]  Πορφυρίου  &  Παϊσίου(Γερόντων), Η ευθύνη των γονέων για την ανατροφή των παιδιών, Αλεξανδρούπολη, 2011 σ.110.

[7] Ό.π.,σ.98

[8] Πορφυρίου (Γέροντος) ,Ανθολόγιο Συμβουλών, εκδ. Ι.Ησυχ.Μεταμόρφωση  Σωτήρος Μήλεσι 2003,σ.451

[9] Ό.π.σ.452

[10] Μαρία Μαλικιώση -Λοΐζου,Συμβουλευτική Ψυχολογία,Αθήνα 2012, σ.438.

[11] http://www.nomikoi-prosanatolismoi.com (ανάκτηση 15 Σεπτέμβριου 2014)

[12] Πορφυρίου  Καυσοκαλυβίτου (Γέροντος),Βίος και Λόγοι, Ι.Μ.Χρυσοπηγής, ά έκδοση, Χανιά 2003,σ.194-195.